XVI Festiwal Jesień Organowa w Powiecie Bieruńsko-Lędzińskim już na półmetku. Czwarty z ośmiu zaplanowanych koncertów odbył się w minioną niedzielę (27 września) w kościele pod wezwaniem św. Klemensa w Lędzinach, czyli w popularnym Klimoncie. Znajdują się tam XIX-wieczne organy Carla Volkmana, na których zagrała Urszula Jasiecka-Bury, śpiewał kontratenor Marcin Liweń, a program w całości wypełniły dzieła Jerzego Fryderyka Haendla – głównie arie z jego oratoriów. Był to jedyny na tym festiwalu koncert monograficzny i pierwszy w ciągu szesnastoletniej historii Jesieni Organowych występ kontratenora.

Tutaj kilka słów wyjaśnienia. Otóż kontratenor (tenor altowy bądź sopranowy) to rodzaj głosu męskiego, a właściwie nie tyle rodzaj głosu, co sposobu, techniki śpiewania. Po prostu skalę najwyższego głos męskiego (tenora) można przy odpowiednich predyspozycjach artysty i za pomocą wieloletnich ćwiczeń tak rozszerzyć w górę, że może on z powodzeniem imitować brzmienie żeńskiego altu, a nawet sopranu. Nie należy kontratenorów mylić z kastratami. To ludzie świadomie w młodzieńczym wieku okaleczeni przez żądnych sławy (i pieniędzy) rodziców bądź mecenasów, po to aby po odebraniu stosownego wykształcenia mogli brylować na XVII i XVIII wiecznych scenach operowych w kobiecych rolach.

Kontratenorzy natomiast to stuprocentowi mężczyźni, którzy za pomocą długotrwałego i żmudnego treningu posiedli umiejętność wyśpiewywania znacznie wyższych niż typowe tenory dźwięków. Całe to zamieszanie bierze się z obowiązującego przez ponad dwa stulecia (1588 – 1793) papieskiego zakazu występów kobiet na wszelkiego rodzaju imprezach publicznych. Żeńskie partie w operach, czy oratoriach tych czasów musieli zatem wykonywać odpowiednio przygotowani panowie – kontratenorzy lub (częściej) kastraci.

Dzisiaj panuje moda na tzw. wykonawstwo historyczne, zgodne z duchem epoki, co dotyczy także instrumentarium – w tym głosu ludzkiego. Dlatego też partie żeńskie w dawnej muzyce, jeszcze kilkadziesiąt lat temu śpiewane z powodzeniem przez soprany i alty, znowu wykonywane są przez odpowiednio szkolone głosy męskie – tak jak w epoce baroku.

Na szczęście nikt jeszcze nie wpadł na pomysł wskrzeszenia instytucji kastratów...

Popyt na głosy kontratenorowe w zachodniej Europie jest coraz większy, powstają specjalne klasy w szkołach muzycznych, najlepsi artyści tej specjalności cieszą się niemal celebrycką sławą (Paul Esswood, Philippe Jaroussky, Andreas Scholl i in.). W Polsce pionierem tego sposobu śpiewania był profesor wrocławskiej Akademii Muzycznej Eugeniusz Sąsiadek.

Jednym z najwybitniejszych (i nielicznych) przedstawicieli młodszego pokolenia specjalizującym się w tym trudnym gatunku muzyki jest Marcin Liweń – gość ostatniego koncertu XVI Jesieni Organowej. W jego wykonaniu usłyszeliśmy 8 arii pochodzących z oratoriów Jerzego Fryderyka Haendla: Beshazzar (Baltazar), Jephta, Saul, The Choice of Hercules, Deborah, Theodora i Hercules. Na organach bardzo kompetentnie towarzyszyła mu Urszula Jasiecka-Bury, która również, w charakterze jakby antraktów, zagrała kilka organowych utworów Haendla. Okazało się, że i ta, mało znana dziedzina twórczości Haendla (poza koncertami organowymi) zawiera prawdziwe perełki, zwłaszcza w tak znakomitym, „kolorystycznym” wykonaniu, jakim uraczyła słuchaczy solistka i akompaniatorka ostatniego koncertu.

Prawdziwym bohaterem wieczoru był jednak kontratenor Marcin Liweń. Wszystkie wymienione wyżej pozycje oratoryjnego programu wykonał rewelacyjnie, czarując publiczność niesamowitym wolumenem swojego altowo-sopranowego głosu, piękną barwą, nieskazitelną intonacją i muzykalnością. To doprawdy godny następca wspomnianych już klasyków kontratenorowego śpiewania. Życzymy panu Marcinowi wielkiej, światowej kariery, godnej jego nieprzeciętnych umiejętności, zwłaszcza że w Polsce tej klasy rywali może policzyć na palcach jednej ręki.

Na zakończenie tego wspaniałego koncertu gospodarz świątyni, ks. proboszcz Józef Kracla (meloman i muzyk z zamiłowania), zwrócił uwagę na ciekawą rzecz: wszystkie wykonane podczas niedzielnego koncertu utwory powstawały dokładnie w tym samym czasie, w którym budowano kościół św. Klemensa. Czyżby swoisty genius loci?

Na kolejny koncert XVI Festiwalu Jesień Organowa w Powiecie Bieruńsko-Lędzińskim zapraszamy w najbliższą niedzielę (4 października) do kościoła św. Bartłomieja Apostoła w Bieruniu Starym. Przy tamtejszych organach zasiądzie fiński wirtuoz Dan Lönnqvist, na wiolonczeli zagra Urszula Mizia. Początek o godzinie 16.00.

■ Roman Jochymczyk